129 gün… 30 mühendis…200 işçi… 4 DEVRİM…
Türk Otomotiv Sanayiinin ilk göz ağrısı: DEVRİM ARABALARI
Ülkemizde 15 Mayıs 1961'de Ankara' da Otomotiv Endüstri Kongresi düzenlenmiş ve kongreden sonra Cumhurbaşkanı Cemal GÜRSEL, ülkenin gereksinimlerini karşılayan bir prototip motor ve otomobil üretilmesiyle ilgili karar alırken
"Devlet Demiryollarımızın teknik imkânlarının müsait ve mükemmel olması hasebiyle, milli ekonomide mühim bir yer işgal edecek olan otomobil imalatı sanayinin kurulmasına liderlik etmesini uygun görmekteyim."
Cemal GÜRSEL
Cumhurbaşkanı
Sözleriyle üretim talimatını vermişti.
Türk Otomobili konusu, Ulaştırma Bakanlığı’na Sayın Devlet Başkanlığı’ndan alınan
"Devlet Demiryolları Fabrikalarında memleketimize has bir otomobil motoru imali ve örnek olarak bir yerli otomobil numunesi meydana getirilmesi ve bunun imalinden sonra da diğer memleketlerdeki emsalleriyle mukayesinin yapılarak görülecek noksanlarının zamanla izalesi ve işin tekemmül ettirilmesi"
emriyle intikal ediyordu.
16 Haziran 1961 günü Devlet Demiryolları Fabrikaları ve Cer Dairelerinin yönetici ve mühendislerinden 20 kadarı Ankara’ da bir toplantıya çağrılmış ve toplantıya başkanlık eden Genel Müdür Yardımcısı Emin BOZOĞLU,
Ulaştırma Bakanlığından alınan emri okumuştu. Emirde "Ordunun Cadde binek ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi" görevinin TCDD İşletmesine verildiği ve bu amaçla 1.400.000.-TL ödenek ayrıldığı belirtiliyordu.
Verilen termin 29 Ekim 1961…Yani tanınan süre 4,5 ay…Bu süre içinde bu çapta bir geliştirme çalışması yapılabilir mi? Bırakınız geliştirmeyi, hiçten yola çıkarak, çalışabilecek bir otomobil yapılabilir, böyle bir mucize gerçekleştirilebilir mi? Toplantıda söz alanların çoğu böyle bir projede seve seve çalışmaya hazır olduklarını, fakat böylesine kısa bir sürede sonuç alınabileceğini sanmadıklarını dile getirmeye çalışıyor, bir kısmı da "hayır" diyordu.
Otomobillerin üretim yeri Eskişehir Demiryolu Fabrikaları
İşyeri olarak seçilen atölyenin hazırlanması için Eskişehir’ e talimat verilip otomobili olanların 19 Haziran’ da Eskişehir’ de bulunmaları istenmişti. Dökümhane binası zemini, lokomotif kazanlarında kullanılmak üzere alınan sac levhalarla döşenmiş, kapının üzerine, kocaman rakamlarla kaç gün kaldığını gösteren bir levha asılmıştı.
Projenin bitimine dek bu levha, her gün bir azalarak, sonuna kadar orada kalmıştı. Atölyede bir baş üstü gezer vinç, çeşitli bankolar ve bir toplantı masası bulunuyordu. Yakınında bir de çay ocağı bulunan bu masa dört ay süreyle hem toplantılar için, hem dinlenme, hem de gerektiğinde çalışma masası olarak kullanılıyordu. Zamana karşı yapılan yarışın kazanılmasında görev alan mühendisler ve işçiler proje süresince hafta sonları da dâhil her gün, en az 12’ şer saat, gerektiğinde bazı geceleri sökülmüş bir otomobil sedirinin üzerinde birkaç saat kestirmek suretiyle işbaşında kalmaktan kaçınmıyordu.
Bu özel projede çalışanlar için açlık duygusu projenin heyecanına yeniliyordu. Şasi Gövde Teknik Grubundan yüksek mühendis Hamit İŞERİ: "Öğle yemeğinde akşam yemeğinde beraber oturamazdık, çünkü o kadar heyecanlıydık ki ne getirirlerse yiyoruz, hemen yiyip 5 dakika zarfında kalkıp tekrar işe… Onu yetiştirmek derdindeydik, korkuyorduk ama yetiştireceğimize de inandık." sözleriyle anlatır o günleri.
Çalışanlar hayatlarındaki zaman kavramını unuttular. Atölyeye kapanıldı, duvara kaç gün kaldığını belirten bir takvim asıldı ve Devrim için düğmeye basıldı. Devrim Türk mühendislerinin en zor şartlarda Dünya’nın teknolojisine ve tekniğine meydan okumasıydı.
Türkiye için beyaz bir devrim…
Günler geçtikçe ilk Türk Otomobili vücut buluyordu. Kimi motorunu yapıyor, kimi kaportalarını hazırlıyordu. Çalışanlar bir ilki gerçekleştiriyor Türkiye için beyaz bir devrim yapıyorlardı.
Bu Türkiye için hem zihniyet hem teknoloji devrimiydi. Yapılamaz denilen yapılmıştı, bu kadar kısa bir sürede, vagon üretilen atölyelerde Türk mühendis ve işçilerinin insanüstü emekleriyle 4 otomobil üretilmişti.
Sanayimizde bir devrim yolu açacağı inancı ile otomobile "DEVRİM" adı verilmişti.
1-GECEKONDU
56 beygir gücünde motora sahip ve üretilen ilk otomobilimiz olan Gecekondu, malzeme, altyapı ve teknik imkânsızlıklara rağmen insanüstü bir çaba ile beklenmedik bir zamanda ortaya çıkabilme yetisine sahip olduğundan ve bu ilk otomobilin tamamlanması gereken eksiklikleri olması sebebiyle "Gecekondu" adını alıyordu.
2- MAVİ BONCUK
Gecekondu ile aynı motor gücüne sahip olan otomobilimizin rengi açık mavi olduğundan adı "Mavi Boncuk" konulmuştu. Eskişehir Demiryolu Fabrikaları Müdürü ve Otomobil Projesinin İmalat ve Montaj Grup Başkanı Mustafa ERSOY ve Şasi Gövde Teknik Grubundan yüksek mühendis Hamit İŞERİ açık mavi rengi seçen kişiler olmuştu.
3- SİYAH DEVRİM
Motor ve şanzıman işlerinde Ankara Motor Fabrikasının yardımcı olduğu 60 beygir gücünde motora sahip bu Devrim Otomobili resmiyet yansıması olarak görüldüğünden, siyah renkte üretilmiş makam aracı olarak kullanılması düşünülmüştür.
4- BEJ DEVRİM
65 beygir gücüne sahip motoru Ankara Motor Fabrikası takılan diğer kısımları Eskişehir Fabrikasınca tamamlanan Devrim’dir. 4 yerli araçtan geriye kalan tek örnek olan bej renkli Devrim Otomobili, 2018 yılından beri TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesi’nde sergilenmektedir. Eskişehir’e gelen yerli ve yabancı turistlerin yoğun olarak ziyaret ettiği "Devrim" yapılışı kadar, hala çalışır durumda olmasıyla da dikkat çekmektedir.
TRAJİK BİR HİKÂYENİN BAŞLANGIÇ YOLCULUĞU…
Siyah renkteki Devrim’ in son kat boyası ancak 28 Ekim akşamı vurulabilirken, Pasta ve cilası Ankara’ ya sevk edilirken gece trende yapılmıştı. Eskişehir’den Ankara’ya yapılan bu yolculuk Devrim’in hem dünya sahnesine çıkışının hem de trajik hikâyesinin başlangıç yolculuğuydu.
Buharlı lokomotiflerle çekilen trende bacadan sıçraması muhtemel kıvılcımlardan ötürü güvenlik önlemi olarak benzin depoları boşaltılıp, araçlara sadece manevra yapabilecek kadar benzin konuluyordu. Motor performansını arttırmak için sıkıştırma oranı artırıldığından, motorları motor vuruntusu olmadan çalıştırmak için yüksek oktanlı benzin gerekirken, yüksek oktanlı benzin o zamanlar sadece Ankara'da bulunuyordu.
29 EKİM SABAHI
Tren sabaha karşı Ankara’ ya ulaşmıştı, Siyah ve Bej renkli Devrim Otomobilleri o zamanlar Sıhhiye semtinde bulunan Ankara Demiryolu Fabrikası’na indiriliyordu. Depolarında yalnızca birkaç litre benzin bulunuyordu. Asıl yakıt ikmalinin sabah Sıhhiye’ deki Mobil Benzin İstasyonundan yapılıp, sonra da Devrim Otomobilleri ile Meclis’ e doğru devam edilmesi planlanıyordu. 29 Ekim sabahı, Devrimler oldukça kalabalık bir trafik ekibinden oluşan motosikletli eskortun arasında yola çıkmıştı.
Çıkmıştı ama eskortakiler, benzin alma işinden haberleri olmadığı için, Mobil’ e uğramadan yola devam etmişti. Meclis’ in önüne gelindiğinde durum anlaşılıp acele getirilen benzin otomobile konuluyordu. Diğer arabaya konulacağı sırada Cemal Paşa Meclis’ in önüne gelmiş ve Anıtkabir’e gitmek üzere Otomobile binmişti. Yola çıkıldı, fakat 100 metre kadar sonra motor öksürerek durdu.
Cemal Paşa’ nın "Ne oluyor?"" sorusuna direksiyondaki Yüksek Mühendis Rıfat SERDAROĞLU "Paşam, benzin bitti." cevabını verdi. Paşa’ dan özür dilenilerek diğer Devrim Otomobiline geçmesi rica edildi. Buna uyan Cemal Paşa yeni otomobille Anıtkabir’ e doğru devam etti. İnerken ünlü "Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz" sözlerini sarf etti.
100 metre gidip bozuldu
Ertesi gün bütün gazetelerin söz birliği etmişçesine "100 metre gidip bozuldu" başlığını attıkları Devrim Otomobili, aynı gün Hipodrom’ daki resmigeçit törenine katıldı. Fakat ne bundan, ne de Cemal Paşa’ nın Anıtkabir’ e bir başka Devrim otomobili ile gittiğinden söz edilmiş; yalnızca haber, yorum ve fıkralarda harcanan bunca paranın boşa gittiğinden dem vurulmuştu.
Oysa aynı yıl Tarım Bakanlığı bütçesine konmuş bulunan "At neslinin ıslahı" için 25 Milyon TL ödenek ve sonucundan kimse söz etmemişti.
Devrim Otomobillerinin neredeyse tamamı, memleketimizde otomobil imalatı için gereken modern tesisler ve imkânlar mevcut olmadığından el emeği ile yapılmıştı.
Otomobiller normal bir üretim süresinin 1/10’u kadar bir sürede ve maliyetinin 1/100’ü kadar bir maliyet fiyatına üretilmişlerdi.
Çalışmalar ancak araştırma ve geliştirme mahiyetinde olup seri imalat değildi. Memleketimizde gereken modern tesis ve teşekküller kurulur ve senede 10 binin üzerinde bir imalat olursa böyle bir otomobilin satış bedelinin o günkü değerde 30 bin lirayı geçmeyeceği tahmin edilmekteydi. O dönemde yabancı marka bir otomobilin fiyatı 50 bin TL’den başlamaktaydı.
SAYGI VE MİNNETLE ANIYORUZ
Türk Otomotiv Sanayiinin kilometre taşı olan Devrim Arabalarını Ülkemize ve Milletimize kazandıran yüce gönüllü emektarlarımızı saygı ve minnetle anıyoruz.
Teknik Özellikler
- Motor 10 Adet Motor : 4 adet A4L tipi, 3 adet A4T tipi, 3 adet B3T tipi
- Silindir Sayısı: 4
- Dört zamanlı
- Silindir Çapı: 81 mm
- Strok: 100 mm
- Sıkıştırma Oranı: 6,8 : 1
- Silindir Hacmi: 2070 cm³
- Azami Motor Devri: 3600 devir/dk
- Kapasite: 50 HP (A4L), 60HP (A4T), 70HP (B3T)
- Şanzıman: A tipi (3 adet) B tipi (4 adet)
- Maksimum hız: 135 km/saat
- Yakıt sistemi: Karbüratörlü, Yandan (A4L) ve Üstten Sübaplı (A4T ve B3T)
- Uzunluk:4500 mm
- Genişlik : 1800 mm
- Yükseklik:1550 mm
- Curb ağırlık:1250 kg
Teknik Ekip
Yönetim Grubu
- Y. Müh. Emin Bozoğlu - TCDD Genel Müdür Yardımcısı
- Y. Müh. Orhan Alp - TCDD Fabrikalar Dairesi Başkanı
- Y. Müh. Hakkı Tomsu - TCDD Cer Dairesi Başkanı
- Y. Müh. Nurettin Erguvanlı - TCDD Cer Dairesi Başkan Yardımcısı
- Y. Müh. Mustafa Ersoy - Eskişehir Demiryolu Fabrikası Müdürü
- Y. Müh. Celal Taner - Adapazarı Demiryolu Fabrikası Müdürü
- Y. Müh. Mehmet Nöker - Ankara Demiryolu Fabrikası
- Y. Müh. Hüsnü Kayaoğlu - TCDD Genel Müdürlük Müşaviri
- Y. Müh. Necati Peköz - TCDD Genel Müdürlük Müşaviri
Tasarım Grubu
- Y. Müh. Nurettin Erguvan
- Y. Müh. Ercan Türer
- Y. Mimar Kemal Elagöz
Motor Şanzıman Grubu
- Y. Müh. Mehmet Nöker
- Y. Müh. Gültekin Sabuncuoğlu
- Y. Müh. Salih Kaya Sağın
- Y. Müh. Rıfat Serdaroglu
- Y. Müh. Şecaattin Sevgen
- Y. Müh. Kemalettin Vardar
- Y. Müh. Şahin Karadağ
Karoseri Grubu
- Mak. Müh. Celal Taner
- Y. Müh. Faruk Akyol
- Y. Müh. Samim Özgür
- Y. Müh. Salih Kaya Sağın
- Y. Müh. Hamdi Tahıllıoğlu
- Y. Müh. Ferdi Mertcan Keskin
Süspansiyon ve Fren Grubu
- Mak. Müh. Hamit İşeri
- Y. Müh. İsmet Özkan
- Y. Müh. Mustafa Seyrek
Elektrik Donanımı
- Y. Müh. Hasan Dinçer
- Latif Dinçer
Döküm İşleri
- Metalurjist İsmail Sıdal
Satın alma İşleri ve Maliyet Hesapları
- Y. Müh. Yavuz Yücel
Kaynak Grubu
- Mak. Müh. Halil Kaya Gedik
